Người ta bảo tam giác mạch là đặc sản riêng của vùng đất cực bắc Tổ quốc, bởi hàng năm, cứ khi se se lạnh, những đợt gió mùa đầu tiên bắt đầu thổi về, loài hoa nhỏ bé này lại đồng loạt nở ngập tràn trên các thửa ruộng nơi cao nguyên đá. Dọc theo quốc lộ 4C, lạc bước vào các bản làng, hoa nấp mình trong các kẽ đá ở Lũng Cú, Đồng Văn, hoa bạt ngàn mênh mông Hoàng Su Phì, Xín Mần, hoa thẹn thùng e ấp bên những căn nhà trình tường đơn sơ ở Sủng Là, Phó Bảng,…

Tam giác mạch – loài hoa có cái tên kỳ lạ gắn với một sự tích cũng lạ kỳ không kém. Rừng hoa nhỏ bé với những cái lá xanh non này khi tạo quả đã cứu đói cho cả làng khi mùa cũ đã qua, vụ mới còn chưa tới. Vì là họ nhà lúa, được nảy lên từ mày lúa, mày ngô, nên gọi là mạch, lá có hình tam giác, và thế là cái tên “tam giác mạch” ra đời. Người Mông còn gọi tam giác mạch là “chez”. Sau mùa lúa nương thu hoạch, người dân ở đây bắt đầu gieo hạt tam giác mạch, đến cuối tháng 11, đầu tháng 12 thì bắt đầu thu hoạch. Thân tam giác mạch khi còn non có thể dùng để luộc ăn như rau. Kết quả và thành hạt, khi thu hoạch có thể xay tam giác mạch thành bột làm lương thực, hoặc nấu với ngô tạo nên một thứ rượu có hương vị thật đặc biệt.

Từ hương vị riêng biệt của hoa Tam giác mạch, Hợp tác xã vận tải Bắc Nam, Tổ 1 thị trấn Đồng Văn – huyện Đồng Văn – tỉnh Hà Giang đã làm ra chất bánh từ loại cây đặc trưng cho cao nguyên đá “ hoa tam giác mạch”.

Trao đổi với chúng tôi, ông Phạm Văn Tám thành viên hợp tác xã cho biết, nhờ có được sự quan tâm của huyện đã tạo điều kiện từ đăng ký thương hiệu, vốn và hướng dẫn quy trình đảm bảo VSAT thực phẩm. Hiện nay hợp tác xã đã có những hướng đi mới với những sản phẩm như cháo dinh dưỡng, rượu. Tuy nhiên nguồn vốn còn hạn chế do đầu tư dây chuyền công nghệ rất tốn kém. Với tinh thần tạo công việc cho lao động nơi đây, bên cạnh đó hợp tác xã đã nhận thu mua hạt hoa tam giác mạch cho bà con góp phần đảm bảo đầu ra với giá cả ổn định. Bên cạnh đó loại bánh này cũng là sản phẩm đặc trưng cho du lịch Đồng Văn. Mỗi một tháng trung bình cơ sở sản xuất ra từ 1.000 đến 2.000 nghìn sản phẩm, các tháng trong mùa du lịch lên đến hơn 7.000 sản phẩm (gói). Đảm bảo cung cấp đủ cho du khách làm quà mỗi dịp ghé về Đồng Văn.

Trong năm 2017 hợp tác xã đã đăng ký thu mua 120 tấn hạt nhằm đảm bảo nhu cầu ngày càng cao của du khách. Ông Tám còn cho biết loại hoa này có thành phần hỗ trợ điều trị một số bệnh. Mặc dù vậy nguồn vốn còn hạn chế do đầu tư dây chuyền công nghệ rất tốn kém khó khăn cho mở rộng sản xuất.